PISA i alfabetyzm funkcjonalny

Wszyscy znamy słowo “analfabetyzm”, ale co jest przeciwieństwem analfabetyzmu? No cóż, „alfabetyzm” logicznie rzecz biorąc, ale takiego słowa w języku polskim chyba nie mieliśmy. Do niedawna.  Kto nie wierzy, niech sprawdzi polską wersję Wikipedii. Alfabetyzm – odpowiednik angielskiego literacy – to po prostu umiejętność czytania i pisania, choć czasami to nowe słowo stosuje się też w znaczeniu rozszerzonym, na opisanie innych kompetencji, np. w zakresie matematyki czy obsługi komputera. Myślę że powinniśmy się cieszyć z tego nowego nabytku polszczyzny – smutną wszak jest sytuacja, kiedy mamy słowo na opisanie braku kompetencji, a nie mamy na jej posiadanie!

Słowo ‘alfabetyzm’ przydaje się bardzo, gdy mówimy o PISIE. PISA to skrót od  Programme for International Student Assessment, czyli Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów. Poczynając od roku 2000, co trzy lata bada on kompetencje piętnastoletnich uczniów z wielu krajów świata w zakresie czytania, matematyki i nauk przyrodniczych.

PISA jest inicjatywą Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), w badaniu biorą więc udział przede wszystkim uczniowie z krajów członkowskich tej organizacji (w tym z Polski), ale nie tylko; ostatnia edycja z roku 2009 objęła imponującą liczbę 470 000 uczniów z 65 krajów. Bada się piętnastolatki, ponieważ w wielu krajach obowiązek szkolny kończy się w szesnastym roku życia,  więc  15 lat to ostatni moment, aby sprawdzić, co nastolatkowie potrafią, zanim  część z nich opuści szkołę na zawsze.

Badania są obszerne i mierzą nie suchą wiedzę, ale praktyczną kompetencję: umiejętność czytania ze zrozumieniem, stosowania matematyki  do rozwiązywania problemów, oraz rozumowania naukowego – innymi słowy, alfabetyzm funkcjonalny w zakresie czytania, matematyki i nauk przyrodniczych. Trzeba przy tym podkreślić, że pomiar  tych dwóch ostatnich kompetencji też de facto mierzy umiejętność czytania ze zrozumieniem, gdyż problemy matematyczne i naukowe są dzieciom przedstawione w formie pisemnej. Ciekawych odsyłam do przykładowych zadań umieszczonych na polskojęzycznej oraz   anglojęzycznej stronie programu.

W ogólnodostępnych raportach programu PISA badane kraje zostały porangowane pod względem kompetencji ich uczniów. I to właśnie te listy rankingowe sprawiają, że PISA pojawia się od czasu do czasu w mediach – czytelnicy tego bloga też pewnie o niej słyszeli. Niektóre kraje mogą być dumne ze swej wysokiej pozycji w rankingu, inne wręcz przeciwnie....  Jak się rzeczy mają z Polską? W ostatnich dniach ślęczałem nieco nad rzeczonymi raportami, aby wyłuskać z nich Polskę, a także, dla porównania, W. Brytanię oraz Irlandię (kraje znane mi i bliskie), Niemcy (naszego największego sąsiada), oraz średnią wszystkich krajów OECD. Wyniki przedstawiam w poniższej tabeli.

 Patrząc na tabelę, myślę sobie: nie jest źle. Co prawda trzeba przyznać, że w roku 2000 polscy piętnastolatkowie wystartowali marnie, istotnie poniżej średniej OECD we wszystkich trzech mierzonych kategoriach, ale w ostatnich latach znacznie poprawili notowania.  W przypadku czytania wynik polskich nastolatków jest na poziomie Niemiec, Irlandii i W. Brytanii – krajów od nas przecież bogatszych – i istotnie lepszy niż średnia OECD. Pamiętajmy o tym, gdy krytykujemy polską szkołę – chyba jednak nie jest taka zła... Co rzecz jasna nie oznacza, że mamy spocząć na laurach. Wśród ogólnie niezłych wyników dysonansem jest fatalny rezultat polskich nastolatków w zakresie czytania online, choć ć trzeba też pamiętać, że czytanie online mierzono  po raz pierwszy w 2009 roku i brało w tym udział stosunkowo niewiele krajów, trudno więc na razie o bardzo ogólne wnioski.

Choć to właśnie różnice między krajami przykuły, co zrozumiałe, uwagę mediów, ich pomiar stanowił jedynie drobną i wcale nie najważniejszą część przeprowadzonych badań. Ich zasadniczym celem było bowiem wyjaśnienie przyczyn różnic indywidualnych  w zakresie osiągnięć. Okazało się bowiem, że różnice pomiędzy krajami są na ogół mniejsze niż różnice w obrębie krajów, które można przypisać cechom dzieci (np. ich płci – dziewczynki czytają lepiej...), cechom ich środowiska rodzinnego (np. wykształcenia rodziców) czy szkoły. I tutaj raporty PISY są kopalnią naprawdę ciekawych odkryć. Ale o tym innym razem – jeszcze się przez owe raporty całkiem nie przekopałem... Poza tym muszę przecież zachować parę sekretów na przyszłe wpisy . Na razie zostawiam Państwa z moją konkluzją o niezłych polskich szkołach i niezłych polskich uczniach.